Tại phố sách Tết Ất Tỵ 2025 với chủ đề “Tết công nghệ - Trí tuệ tỏa sáng”, sự xuất hiện và trình diễn viết thư pháp của “ông đồ” Universal Robots (UR) trở thành điểm nhấn mới mẻ. Những nét chữ bay bổng, tinh tế trên nền giấy đỏ được lập trình và viết bởi robot đã thu hút đông đảo du khách trong những ngày du xuân. Senibot, đơn vị đưa robot có chức năng viết thư pháp vào hoạt động, cho biết robot Universal Robots nhập khẩu được lập trình sẵn tiếng Việt, có thể viết thư pháp bằng tiếng Việt với nội dung do du khách lựa chọn.

Từ sự kiện robot viết thư pháp cho thấy công nghiệp văn hóa Việt Nam ngày càng chịu tác động của các công nghệ mới như robot, A.I. Trong đó, sự sáng tạo sản phẩm văn hóa từ A.I đang tạo ảnh hưởng, dẫn đến khả năng thay thế thiết kế và cách thức sản xuất của các sản phẩm văn hóa có tính truyền thống.

Trên thế giới, Meta đã cho ra mắt công cụ A.I có tên AudioCraft hỗ trợ người dùng tạo ra bản nhạc hoặc âm thanh chỉ từ các yêu cầu bằng văn bản. Google cũng giới thiệu công cụ A.I có khả năng tạo ra âm thanh mang tên MusicLM... Tại Việt Nam, nhiều ca sĩ như Đan Trường, Hà Anh Tuấn, Vũ Thanh Vân cũng bước đầu ứng dụng A.I trong thiết kế, sản xuất MV, thiết kế bìa album... dù có không ít hạn chế ban đầu. Các chuyên gia cũng đã sử dụng A.I để tạo mô hình 3D cho những di tích như Thánh địa Mỹ Sơn hoặc Cố đô Huế, từ đó bảo tồn các hình ảnh này qua thời gian, giúp nghiên cứu và giảng dạy dễ dàng hơn...

Có thể thấy, công nghệ A.I đã có bước “cách mạng hóa” quy trình sản xuất trên nhiều ngành khác nhau, trong đó có lĩnh vực văn hóa thông qua nâng cao năng suất, hiệu quả và tính linh hoạt bằng các thuật toán máy tính. Ở góc độ tích cực, A.I đóng vai trò như một chất xúc tác văn hóa, giúp hệ thống hóa dữ liệu và nâng cao hiệu quả, chất lượng của các sản phẩm cũng như tăng cường khả năng sáng tạo của con người trong các lĩnh vực như truyền thông, tạo nội dung, sản phẩm có tính hàng loạt...
 
Chẳng hạn, trong điện ảnh, A.I có thể làm nhiệm vụ lồng tiếng khi chỉ cần một đoạn ghi âm giọng nói của diễn viên, phần mềm có thể tạo ra các câu thoại y hệt với bất kỳ nội dung nào được nhập vào, giúp hợp lý hóa, tiết kiệm thời gian, tối ưu hóa hoạt động khi loại bỏ những tác vụ lặp đi lặp lại. Trong lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn, ở Anh, A.I cũng được sử dụng kết hợp tạo ra những nghệ sĩ ảo trình diễn màn song ca đầy mê hoặc, xóa nhòa ranh giới giữa con người và máy móc. Các biên đạo múa cũng sử dụng thuật toán A.l để tạo ra những kiểu chuyển động mới và sáng tạo cho các vũ công của họ, thách thức quan niệm truyền thống về khiêu vũ...

Việt Nam đặt mục tiêu tham vọng trong phát triển các ngành công nghiệp văn hóa và đã kích hoạt rất nhiều hoạt động sáng tạo, trong đó có ứng dụng những công nghệ mới nhất trên thế giới trong nhiều lĩnh vực như thời trang, nghệ thuật thị giác, thủ công, thiết kế, ẩm thực... Tuy nhiên, việc ứng dụng các công nghệ như A.I cũng gặp không ít thách thức như khâu đầu tư phát triển, thực hiện rất tốn kém. Chẳng hạn, Senibot cho biết robot Universal Robots viết thư pháp được nhập khẩu trực tiếp với giá lên tới trên 700 triệu đồng.

Một vấn đề khác, như chia sẻ của nhà thư pháp Nguyễn Hiếu Tín, từng là Chủ nhiệm đầu tiên của Câu lạc bộ Thư pháp trực thuộc Nhà Văn hóa Thanh niên TP.HCM, một trong những giá trị của một bức thư pháp là tính độc bản. Đó là lý do một ông đồ thứ thiệt phải có 1 trong 2 lợi thế: có hoa tay hoặc có cá tính. Vì thế, những dòng chữ viết tay của cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn hay cố nhà văn Nam Sơn dù có thể không thật đẹp nhưng trở nên vô giá bởi chúng là độc nhất, phản ánh cá tính và cảm xúc của người viết - điều mà robot Universal Robots mới đây không làm được.

Đến thời điểm này, các sản phẩm văn hóa được làm từ A.I vẫn thiếu cảm xúc và sự sáng tạo. A.I cũng không thể sản xuất các chương trình truyền hình, phim điện ảnh gần với những gì khán giả mong đợi và có thể không bao giờ là sự thay thế để thỏa mãn nhu cầu thực sự của con người, bởi việc sử dụng dữ liệu đã được sáng tạo sẽ khó có thể tạo ra những tác phẩm khiến khán giả rung động. Ngoài ra, những công nghệ như ChatGPT, Deepfake... đặt ra các vấn đề đạo đức và pháp lý liên quan đến ứng dụng A.I một cách có trách nhiệm. Hay với sự kiện Hà Nội mới đây đưa robot thông minh vào quy trình tạo ra món phở tại Lễ hội Văn hóa ẩm thực Hà Nội đã làm nhiều người lo ngại, việc này sẽ khiến món phở - di sản văn hóa phi vật thể quốc gia - không còn là di sản.

Tuy nhiên, với nhiều chính sách hỗ trợ, Việt Nam đang đứng trước cơ hội bứt phá để tự tạo công nghệ A.I mang bản sắc Việt Nam. Đã có nhiều nỗ lực để xây dựng các văn bản hành lang, mở ra cơ hội mới cho việc bảo tồn và lan tỏa các giá trị di sản văn hóa của Việt Nam. Ở đó, Việt Nam bước đầu đầu tư xây dựng kho dữ liệu số về di sản văn hóa, đảm bảo độ chính xác và toàn diện. Mặt khác, hợp tác giữa các chuyên gia văn hóa, nhà nghiên cứu lịch sử và kỹ sư A.I là rất quan trọng nhằm “đào tạo” các mô hình A.I có thể truyền tải đúng giá trị di sản.

Trước mắt, A.I vẫn tiếp tục được phát huy như một công cụ mang tính hỗ trợ để phát huy khả năng sáng tạo nghệ thuật của các nghệ sĩ.